درباره دوره های آموزش موسیقی به کودکان؛ پریموزیک

در دهه های اخیر و بعد از همه گیر شدن نواختن و یادگیری موسیقی در جای جای این کره خاکی، آموزش موسیقی به کودکان، رنگ و شکل متفاوت و ویژه به خود گرفت. هنرمندان بزرگ و بنامی در مسیر تهیه و تالیف متدهای آموزشی قدرتمند و جذاب برای کودکان قرار گرفتند.

که در این بین میتوان به شیوه های آموزشی "مونته سوری"، روش "زولتان کدای"، "امیل دالکروز"، "کارل ارف" و "سوزوکی" و ... اشاره کرد که توضیحات مختصر و مفیدی در مورد هر یک از این متد خواهم داد.(البته فراموش نکنید که این شیوه های آموزشی نسبت به فرهنگ و جغرافیای زیست آن هنرمند طراحی شده و قطعا اگر قرار باشد که این دوره ها در فرهنگ ها و ملل مختلف ورود کند باید بومی سازی شده و بخش عمده ای از نگرشهای آموزشی آنها دستخوش تغییر قرار بگیرد)

روش آموزشی مونته سوری: سه اصل مهم در این متد آموزشی، آوازخوانی/حرکات موزون(رقص) و تجربه و عمل میباشد. ایراد اساسی که به این شیوه آموزشی وارد است: صرف نظر از فعالیتهای گروهی نوآموزان و توجه بیش از اندازه به مهارتهای فردی آنها میباشد.

روش آموزشی کدای: زولتان کدای توجه ویژه ای به آموزش موسیقی به صورت آکادمیک به کودکان داشت و به همین جهت شیوه های آموزشی او در اوایل دهه ۵۰ میلادی جزو واحدهای درسی کشور مجارستان شد. در این متد هم سلفژ وهم آوازخوانی جزو مهمترین مباحث آموزشی است که خالق این متد، شیوه های ابداعی نیز در انتقال مفاهیم به کودکان داشت و محیطی شاد را برای رشد بچه ها لازم میدانست و بر این عقیده بود که بچه ها بعد از آشنایی اولیه با مفاهیم سلفژ میتوانند شروع به فراگیری و نواختن ساز کنند.

روش آموزشی امیل دالکروز: در این متد آموزشی مبحث ریتم، سلفژ و بداهه نوازی اهمیت ویژه ای دارد و بنا به نگرش خاص خالق این متد خلاقیت در انتقال مفاهیم ریتم و اصطلاحا اصلاح ریتم درونی کودکان و همچنین آموزش مفاهیم اولیه سلفژ (سرایش) اهمیت ویژه ای دارند و در نهایت تشویق نوآموزان به خلق ملودی های بداهه میتواند خلاقیت هنری آنها را افزایش داده و در مسیر آموزش موسیقی به آنها بسیار مثمر ثمر واقع شود.

روش آموزشی کارل اُرف: در نگرش کارل اُرف به آموزش موسیقی به کودکان، کشف دنیای جدید و مفاهیم اولیه و ابتدایی موسیقی بسیار مهم است. در واقع ایشان اعتقاد داشتند که در این شیوه، هدف تربیت نوازنده نیست بلکه انتقال مفاهیم موسیقایی بیشتر به صورت ناخودآگاه و گاه به صورت انتقال مهارتهای اولیه موسیقایی است. البته که آموزش مبانی ریتم هم از اهمیت ویژه ای در این شیوه آموزشی برخوردار است. از نظر خالق این متد آموزشی بداهه پردازی هم میتواند نقش مهمی را در شکوفایی استعدادهای نوآموزان ایجاد کند.

شیوه آموزشی شی نی چی سوزوکی: شی نی چی سوزوکی ویولونیست ژاپنی معتقد بود که توانایی موسیقایی استعداد ذاتی نیست، بلکه قابلیتی است که میتوان آن را پرورش داد. وی معتقد بود که کودکان در جذب و شبیه سازی زبان مادری توانایی بسیار بالایی از خود نشان میدهند، پس با دقت در این موضوع توانست روش نوینی را در آموزش موسیقی به کودکان ابداع کند.

شعار فلسفه متد سوزوکی: " اول شخصیت، بعد مهارت"

سوزوکی میگفت: آموزش موسیقی هدف اصلی من نیست، من میخواهم شهروندانی خوب و انسانهایی متعالی تربیت کنم. اگر کودکان از بدو تولد به موسیقی خوب گوش دهند و خود نیز نحوه اجرای آن را یاد بگیرند، اینکار باعث خواهد شد تا حساسیت، نظم و عشق و علاقه ی آنها نیز گسترش یافته و به تدریج صاحب قلبی دلپذیر شوند. اصولی که در روش سوزوکی به آن تاکید میشود: شروع زود هنگام (از ۳ سالگی)/ مشارکت والدین/ تکرار و تمرین/ گوش دادن(تربیت شنوایی)/ مشاهده (کشف و شهود) / سطوح آموزشی درجه بندی شده/ مربیان آموزش دیده/ اجرای چندین باره تا رسیدن به سطح تسلط کامل/ کار گروهی/ اجراهای عمومی، سوزوکی میگوید:

«به خاطر کودکانمان به ما اجازه دهید از زمانی که در گهواره هستند به آنها آموزش موسیقی دهیم تا در آینده از ذهنی اصیل و احساس های والایی از ارزش ها و توانایی های درخشان داشته باشند»

حالا که با پنج روش از مهمترین شیوه های آموزشی موسیقی به کودکان آشنا شدیم بهتر است کمی در مورد دوره های "پریموزیک" صحبت کنیم.

همانطور که مستحضر هستید مبحث آموزش درکشور ما، نقاط ضعفی دارد که در این بین مباحث آموزش موسیقی در سطوح مختلف، دچار بیماری مزمنی است که هر چه زودتر باید علاجی برای آن پیدا کرد. در این بحث که روی صحبتمان مرتبط با آموزش موسیقی به کودکان است، بیشتر به این مقوله، و شرح ویژگی های دوره های پریموزیک خواهیم پرداخت.

بنده از سال ۱۳۷۸ خورشیدی به صورت مستقیم و در جایگاههای مختلف در جریان روند آموزشی موسیقی بوده ام. گاه در کسوت معلم، گاه در کسوت منشی آموزشگاههای موسیقی، گاه در جایگاه مشاوره آموزشی، گاه در کسوت کارشناس امور تبلیغاتی آموزشگاهی، گاه در کسوت فروشنده فروشگاه آلات موسیقی و گاه به عنوان مشاور و ناظر تهیه، تالیف و تولید کتابهای مرتبط با موسیقی. و از سال ۱۳۹۵ به این سو هم در کسوت مدیریت وصاحب امتیاز آموزشگاه موسیقی نیامهر.

در این سالها یکی از مهمترین دغدغه های من آموزش موسیقی به کودکان بوده و هست. بعد از بررسی و مطالعه فراوان در مورد شیوه های آموزشی مختلف و بررسی عملکرد آموزشگاهها و مدرسین گوناگون و مدنظر گرفتن جغرافیای زیست و فرهنگی ایران و با علم به اینکه آموزشهای کنونی در ایران، بسیار آشفته و غالبا مبتنی بر تجربیات فردی مدرسین این امر بنا شده است، لذا با توجه به کاستی های آموزش موسیقی به کودکان در ایران که امری است بسیار مهم و تخصصی، مبادرت به تدوین وتالیف متد آموزشی جدیدی بنام پریموزیک نمودم.

دیده میشود که بعضا، برگزاری کلاسهای به اصطلاح موسیقی کودک، بیشتر در راستای تامین مالی آموزشگاهها بدون هیچ هدفی، انجام میپذیرد و نداشتن سیلابس آموزشی مدون و برگزاری دوره های به اصطلاح ارف که بسیار با شیوه اصلی این دوره فاصله دارد، هدر شدن زمان طلایی آموزش موسیقی به کودکان و دلسردی آنها را فراهم می آورد.

"بدیهی است که کودک امروز تفاوتهای زیادی با کودکان دهه های پیشین دارد و نیازها، عملکرد ذهنی، آموزش پذیری و فرهنگ شنیداری کودک، فرهنگ اجتماعی و تکنولوژی امروز بسیار متفاوت تر از قبل میباشد"

قبل از تدوین و تالیف شیوه آموزشی پریموزیک، بیش از ۷ سال دوره مطالعاتی تدوین این شیوه به طول انجامید و بعد از برگزاری ده ها ساعت جلسه با افراد متخصص در حوزه آموزش موسیقی، موفق شدم از اوایل سال ۱۳۹۸ خورشیدی اقدام به برگزاری فازبندی شده و عملی این دوره ها در آموزشگاه شخصی خود نمایم و در این مدت اهتمام به رفع کاستی ها و حفره های دوره های آموزشی پریموزیک نمایم.

خوشبختانه از ابتدای سال ۱۴۰۱ خورشیدی به مرحله فاز ۶ و مرحله نهایی برگزاری این دوره ها به صورت تمام کمال نائل گشتم.

مختصری در مورد نکات مهم و نگرشهای اصلی دوره های پریموزیک :

 

۱ - این دوره ها برای کودکان ۴ تا ۱۰ سال طراحی شده است.

۲ - در دوره های پریموزیک بر خلاف دوره های موسوم به اُرف و دیگر دوره های آموزشی موسیقی برای کودکان در ایران، تمامی اتفاقات آموزشی و تمرینی در کلاسها به وقوع می پیوندد و حتی اگر هنرآموزان در منزل تمرین نداشته باشند طبق استانداردهای دوره پریموزیک رشد خواهند کرد(طبیعی است که تمرین در خانه میتواند به شیب رشد و کیفیت درک و اجرا کمک شایانی نماید). چون پایه اصلی کلاس ها بر مبنای تمرین و تکرارهای فراوان میباشد از این رو آموزش کاملا در ضمیر هنرآموزان نقش می بندد.

۳ - تمامی دوره ها به طور کامل، دقیق و به صورت جلسه ای طراحی شده. در واقع دوره های آموزشی پریموزیک دارای «طرح درس و سیلابس آموزشی خاص و دقیق» است. به طوری که مدرس آگاهی دارد که مثلا در جلسه دوازدهم چه مقوله هایی را باید تدریس کند که همه توضیحات در کتابهایی بنام کتابهای راهنمای مدرسین در اختیار آنها قرار می گیرد. (این مزیت به آموزشگاه این امکان را می دهد که به طور دقیق روند رشد کلاسها را رصد کند.)

۴ - در گروه بندی دوره های پریموزیک رعایت رنج سنی کودکان بسیار مهم است، چرا که میزان درک و آموزش پذیری کودکان در سنین مختلف متفاوت میباشد. (به عنوان مثال، هرگز کودک ۴ ساله با کودک ۶ ساله داخل یک کلاس قرار نمی گیرند و نهایت تفاوت سنی در کلاسها ۱ سال میباشد.)

۵ - قبل از ورود به کلاسهای آموزشی، الزامی است که فرمی ۴ صفحه ای را که نکاتی مهم و اولیه از قبیل روحیات فردی، شخصیتی و اجتماعی کودک می باشد پر شود چراکه با چگونگی آموزش او در ارتباط مستقیم است، به این ترتیب ما میتوانیم میزان رشد کودک را در روند دوره ها مورد بررسی قرار دهیم.

۶ - تمامی مدرسین دوره های پریموزیک بعد از گزینش های اولیه توسط مدیریت آموزشگاه موسیقی نیامهر(رضا مرادی) و سوپروایزرهای مربوطه مورد امتحان و آزمایش قرار میگیرند. سپس در کارگاههای آموزشی در نظر گرفته شده از طرف آموزشگاه موسیقی نیامهر شرکت میکنند که این کارگاه ها متشکل ازدوره های اولیه پداگوژی، شیوه های تدریس، فراگیری نحوه انتقال مطالب، دوره های آموزش ریتم توسط ساز کاخن، بررسی جلسه به جلسه تیتر آموزشی پریموزیک و دیگر موارد می باشد.

۷ - ساز عمومی که در دوره های پریموزیک استفاده میشود ساز زیبای"ملودیکا" میباشد. همانطور که مستحضر هستید در غالب آموزش های موسیقی به کودکان از ساز بلز و بعدها از ساز فلوت ریکوردر استفاده می گردد. ساز بلز در کنار سادگی و زیبایی ایرادهای اساسی به آن وارد است که میتوان به فالش (ناکوک) بودن اکثر سازهای موجود در بازار ایران، عدم درک کافی نوآموزان از مقوله دیرند یا همان کشش فرکانسی نتها و نداشتن ساختار کروماتیک اشاره کرد(یعنی تمامی فرکانسها به صورت دیاتونیک و فواصل اصلی چیده شده است) به خاطر همین امردر دوره های ارف بعد از مدتی آموزش توسط ساز بلز از ساز فلوت ریکوردر برای انتقال مفاهیم دیگر استفاده میشود.

به خاطر این اشکالات اساسی در دوره های پریموزیک از همان ابتدا و تا انتهای دوره آموزشی از ساز ملودیکا برای آموزش استفاده میشود که نوآموزان نه تنها با مفاهیم کشش صوتی نتها آشنا میشوند بلکه از همان آغاز تمامی محدوه فواصل اعم از دیاتونیک و کروماتیک زیر انگشتان آنها خواهد بود. یکی دیگر از مزایای آموزش توسط ملودیکا این است که کودک در مواجهه با مقوله ی کشش نت ها و ارزش زمانی آن ها به راحتی می تواند فهم درستی داشته باشد. چرا که این ساز توسط دمیدن در آن صدا تولید میکند، برای مثال اگر بخواهیم کشش دو ضربی را به کودک آموزش دهیم، این ساز قابلیت دارد که به بهترین شکل آموزش دهد. ساز ملودیکا در محدوده های صوتی مختلف موجود میباشد که ساز مورد استفاده در دوره پریموزیک، هر دو محدوده ۲ اُکتاو و ۳ اُکتاو می باشد. حمل این ساز بسیار آسان بوده و در رنگ های متنوع موجود میباشد. در ضمن صدایی که از این ساز بیرون می آید بسیار جذاب و دلنشین است.

۸ - از ساز تخصصی کاخن برای انتقال مفاهیم ریتم و ریتم نوازی و هم نوازی نوآموزان استفاده میشود. ساز کاخن از این جهت که تنها سازی است که نوازنده میتواند روی آن بنشیند امکانات زیادی در جهت آموزش ریتم در اختیار ما میگذارد لذا ما میتوانیم به راحتی مقوله ضرب گرفتن با پا را به بچه ها آموزش دهیم (لازم بذکر است که نیازی به خریدن کاخن برای بچه ها برای تمرین در منزل نیست ولی والدینی که علاقه داشته باشند که این ساز را برای فرزندانشان تهیه بکنند حتما باید با مجموعه هماهنگ نمایند چون کاخن های مورد استفاده در کلاسهای پریموزیک با اندازه و طرحهای اختصاصی تهیه و تولید میشود)

۹ - کلاسهای پریموزیک دارای تخته سفید نورانی بوده و به صورت هوشمند و مالتی مدیا برگزار میشود. همه کلاسها مجهز به مانیتورهای هوشمند میباشد که دروس مرتبط با هر جلسه در آنها پخش میشود(یعنی نوآموزان نتها و اتودهای تمرینی خود را در مانیتورهای بزرگ مشاهده و اجرا میکنند) تمامی کلاسها مجهز به دوربین مداربسته و ضبط صدا میباشند به جهت اینکه بتوانیم همیشه کلاسهارا تحت نظر داشته باشیم.
(تجهیزات آموزشی دوره های پریموزیک کاملا خاص و یونیک میباشد)

۱۰ - گروه نوازی در دوره های پریموزیک نقش مهمی را ایفا میکند به طوری که از همان جلسات اولیه اتودهای گروهی و همراهی طراحی و تالیف شده است. پس نوآموزان در دسته بندی های مختلف مبانی گروه نوازی و سینکرونایز را از همان جلسات آغازین فرا می گیرند.

۱۱ - نگاهی عمیق به مقوله آواز گروهی و خواندن دسته جمعی بچه ها یکی دیگر از ویژگی های دوره های پریموزیک میباشد. در این راستا سعی شده که تمامی ترانه هایی که بچه ها در کلاس توسط آکومپانیمان مدرسشان می خوانند برگرفته از گنجینه ترانه های زیبای ایرانی باشد و یا بخش عمده ای از این ترانه ها توسط خالق دوره های پریموزیک(رضا مرادی) ملودی پردازی و ترانه سرایی شده است که در آنها هم زیبایی های موسیقی لطیف ایرانی لحاظ گشته و از لحاظ سهولت اجرا و فراگیری درجه ممتازی دارند.

۱۲ - نگرشی ژرف بر مقوله ریتم یکی دیگر از ویژگی های عالی دوره های پریموزیک میباشد. در این بخش سعی شده است که مفاهیم ریتمیک که یکی از مهمترین و تقریبا سخت ترین مقولات موسیقی می باشد به صورت کاملا حرفه ای و تخصصی به کودکان آموزش داده شود. که البته در مقوله ریتم دو عنصر ریتم و زمان رزونانسی بسیار حائز اهمیت میباشد که یک نوآموز تازه کار باید فرق و قرابت این دورا به صورت کامل فرابگیرد. (لازم بذکر است که برای انتقال مفاهیم ریتم در کلاسهای پریموزیک از ساز تخصصی و جذاب و فوق العاده کاخن بهره برده ایم.)

۱۳ - در دوره های پریموزیک مباحث سلفژ اعم از ریتم خوانی (پارلاتی) ، نت خوانی (کانتاتی) و سرایش از اهمیت ویژه ای برخوردار است به طوری که کودکان هر جلسه بخش عمده ای از زمانشان را برای آموزش این بحث از موسیقی سپری می کنند.

۱۴ - تمامی اتودها و تمرین های آموزشی در دوره های پریموزیک کاملا یونیک و بکر بوده و با الگوریتم خاصی طراحی و تدوین شده است.

در آخر لازم میدانم از همه عزیزانی که در این مسیر پرپیچ و خم همراه و همدل من بوده اند نهایت امتنان و قدردانی را داشته باشم و امیدوارم که تالیف دوره های آموزش موسیقی پریموزیک بتواند موثر واقع شده و تاثیرات مثبتی در یادگیری موسیقی کودکان ایران زمین داشته باشد.