درباره ساز کاخن
ساز کاخن که در زبان اسپانیایی: Cajón نوشته میشود. نوعی ساز کوبهای است. معنی لغوی کاخن در زبان اسپانیایی جعبه، صندوق یا صندوقچه است که به این ساز کوبهای گفته میشود.
نوازنده کاخن بر روی آن مینشیند و با ضربات کف دست و انگشتان که بر روی صفحه جلویی ساز (تاپا)، صفحات کنار و بالای ساز میکوبد، صدا تولید میکند. همچنین از ابزارهای نوازندگی دِرام و دیگر سازهای کوبهای نظیر مَلِتها (mallets)، استیکها (sticks) و بِراشها (brushes) در نواختن کاخن هم استفاده میشود.
کاخن عمدتاً در موسیقی آفریقایی-پِرویی و همینطور سبکهای معاصر فلامنکو و جَز(جاز) مورد استفاده قرار میگیرد. اصطلاح کاخن به سایر آلات کوبهای جعبهای شکل مورد استفاده در موسیقی آمریکای لاتین مانند cajón de rumba (مورد استفاده در موسیقی رومبای کوبایی) و cajón de tapeo (مورد استفاده در موسیقی محلی مکزیک) گفته میشود.
تاریخچه ساز کاخن
کاخن نخستین بار در اوایل قرن هجدهم میلادی زمانی که کشور پِرو مستعمره کشور اسپانیا بود، توسط بردگان و خدمتکارانی که در ناوگان کشتیرانی اسپانیا مجبور به کار می شدند به دنیای آن زمان معرفی شد. هرچند که داشتن این ساز ممنوع بود و متخلفان مجازات می شدند اما آنها از جعبه های چوبی ایی که برای نگهداری میوه و حمل بار استفاده می شد اقدام به ساخت ساز کاخن می کردند تا علاوه بر حفظ سنت های بومی خود صدای اعتراض خود را در قالب نواختن کاخن به اربابان خود برسانند.
بعدها به تدریج ساز کاخن تکامل پیدا کرد و بصورت رسمی به عنوان یک ساز شناخته شد. در حال حاضر این ساز بعنوان یک نماد ملی برای مردم کشور پِرو به شمار می آید و همچنین ابزاری جدا نشدنی در اجراهای موسیقی بومی و سنتی در این کشور می باشد.
نمونه اولیه و بومی ساز کاخن فاقد تجهیزات داخلی مانند سیم های اسنر بود، اما در طول زمان این ساز دست خوش تغییراتی شد و تکامل پیدا کرد. امروزه انواع مختلف آن مورد استفاده نوازندگان و علاقه مندان به موسیقی قرار می گیرد، آموزش ساز کاخن ساده و آسان است و در نوع رایج آن نوازنده می تواند با نشستن روی آن اقدام به ضرب آهنگ و نواختن کند.
ساختار ساز کاخن
قاب کاخن:
جعبه یا قاب این ساز از ورق های نازک چوبی به ضخامت ۱.۳ تا ۱.۹ سانتیمتر تشکیل شده که بصورت عمودی در پنج وجه جعبه قرار می گیرند.
جنس، اندازه و ضخامت این چوبها و قاب بستگی به کارخانه سازنده و نوع ساز متفاوت می باشد، اکثرا ارتفاع این قاب ۵۰ سانتیمتر می باشد اما برای افراد خردسال و کودکان تا ۴۵ سانتی متر نیز ساخته می شود. ارتفاع و نوع ساختار بدنه در صدای ایجاد شده توسط ساز بسیار حائز اهمیت است.
صفحه تاپا:
صفحه تاپا قسمتی از ساز کاخن می باشد که ضربه ها به این صفحه وارد می شود، اگر دقت نمایید دور تا دور این صفحه به قاب اصلی پیچ شده است که معمولا کمی با قاب اصلی نیز فاصله دارد تا صدای متفاوت تری ایجاد نماید و از جنس آن معمولا از تخته سه لا فشرده می باشد.
حفره رزونانس:
حفره رزونانس، سوراخی است که معمولاً در پشت صفحه تاپا وجود دارد و دارای قطری حدود ۴ سانتیمتر است. وظیفه اصلی این حفره، خروج صدای سیمهای درون ساز کاخن میباشد. محل قرار گرفتن این حفره در پشت ساز بسته به نوع یا کارخانه سازنده متفاوت است. همچنین با توجه به صدا و سفارش نوازنده، میتواند در قسمتهای مختلف قرار داشته باشد.
فنر:
دو مدل فنر درپشت صفحه تاپا استفاه می شود، مدل اول در سبک پِرو از سیم گیتار در پشت این صفحه استفاده می شود و در مدل دوم از فنر اسنر (Snare) استفاده می شود. لازم به ذکر میباشد که کاخن با سیم گیتار نسبتا از قیمت بیشتری برخوردار میباشد.
اهرم کوک کاخن:
این اهرم در قسمت کناری بعضی از سازهای کاخن وجود دارد و برای چسباندن فنر به صفحه تاپا و یا فاصله انداختن بین آن از صفحه تاپا مورد استفاده قرار می گیرد و نوازنده می تواند با تغییر این اهرم صدای خروجی از ساز خود را تغییر دهد.
نحوه نواختن کاخن
در متداول ترین روش نواختن با کاخن باید در بالای آن نشسته و پاها را در کنر ساز قرار دهید سپس با دست به صفحه تاپا ضربه بزنید. برخی از نوازنده های سازهای کوبه ای، نشستن پشت یک صندلی چوبی بر روی یک صندلی را ترجیح میدهند و آنرا در هنگام اجرا، با قسمت بالای بدنشان حفظ میکنند. دیگران در زمان اجرا، آنرا به سمت داخل متمایل می کنند.
یکی از جنبه های جالب کاخن، آزاد بودن آن برای سبک های مختلف است و در اجرای آن هیچ محدودیتی تعیین نشده است. مهم است که برای خودتان، روش اجرای مناسب را دریابید.
مهم است که قبل از اجرا به منظور سلامتی و ایمنی، در سراسر بدن بطور متناوب کشش دهید. شما باید حتماً به وضعیت بدنی خود توجه کنید. همچنین باید پشتتان را بجای این که خم کنید؛ صاف نگه دارید، اما دقت کنید که بدنتان نباید بیش از حد ، متشنج شود. در صورت صاف نگه داشتن پشتتان، میتوانید به تمام قسمت های موردنیاز کاخن( از جمله زنگ های باس پائین) دست یابید.
انواع ساز کاخن
۱. کاخنهای ثابت
کاخنهای ثابت دارای فنر یا سیم گیتار هستند. این نوع ساز صدای یکنواختی تولید میکند و قابلیت تنظیم ندارد. اما این ویژگی ربطی به حرفهای بودن و یا نبودن ساز ندارد و برندهای بسیار معروف دنیا نیز از این مدل سازها بسیار تولید و به بازار عرضه میکنند. البته لازم به ذکر می باشد که کاخن با سیم گیتاری از قیمت نسبتا بالاتری برخوردار می باشد.
۲. کاخنهای رگلاژی
این نوع کاخن دارای فنر یا سیم گیتار هستند، ولی قابلیت تغییر صدارا نیز دارند. این مدل سازها در نوع فنری قابلیت شل شدن فنر و پخش شدن صدای چوب، و در نوع سیمی قابلیت کوک شدن همانند گیتار برای زیر و بم شدن صدا را دارند.
کاخن های متداول
کاخن به صورت عمومی دارای ابعاد 48x30x30 سانتیمتری هستند و اکثرا از چوبهای Birch و یا Beech Plywood ساخته میشود، مدلهای بسیار گران قیمت این ساز با استفاده از چوبهایی بسیار مستحکم تر ساخته میشوند. کاخنها به صورت کلی به دو شکل String Cajon و Snare Cajon طراحی میشوند. در مدلهای String Cajon دو یا چهار در قسمت داخلی این ساز قرار میگیرد که باعث میشود صدای Snare این ساز بسیار بهتر باشد.
صدای این کاخنها بسیار خشک بوده و در اسپانیا تولید میشوند. اگر به دنبال کاخنهایی هستید که بتوانید با استفاده از آنها، Groove های درامز مانند را اجرا کنید، بهتر است که نگاهی به کاخنهای Snare Cajon بیاندازید. این کاخنها، با استفاده از Snare Wire هایی که در قسمت پشتی خود دارند، صدایی بسیار فوق العاده را برای شما به ارمغان میآورند.
Sela با تغییراتی که بر روی Snare Cajon ها انجام داده است، باعث شده تا Snare Cajon های متفاوتی را شاهد باشیم. همچنین Schlagwerk Super Agile Cajons نیز این امکان را برای شما فراهم کرده تا بتوانید با تغییر و یا حذف Snare Wire های روی کاخن، صدای خاصی را در اختیار داشته باشید.
نوع سوم، کاخنهای متفاوتتری هستند و این موضوع باعث میشود تا این مدل از کاخنها طرفداران کمی داشته باشند، این مدل به روش سنتی تولید میشوند، به این معنا که از هیچ Snare Wire و یا String ای در این مدلها استفاده نمیشود و صدای خالص چوب را میتوانید با استفاده از آنها دریافت کنید.
این نوع کاخنها ،از محبوبیت بسیار خاصی در سبک فلامنکو برخوردار است.
کاخن ها کوچک تر و مناسب برای استفاده کودکان
سالهای اخیر، شرکتهای تولید کننده کاخن تغییراتی را در ابعاد کلی این ساز داده اند و این موضوع باعث شده است تا سازهایی را تولید کنند که استفاده از آنها برای کودکان راحتتر باشد. همچنین بسیاری از افراد نیز میتوانند با استفاده از این سازها به نواختن کاخن بپردازند و کوچک تر بودن این کاخنها باعث میشود تا بتوانند این سازها را راحتتر از گذشته حمل کنند.
همچنین یکی دیگر از کارهایی که این شرکتها انجام داده اند، ساخت Cajon Kits است که با استفاده از آنها میتوانید کاخن خود را خودتان تولید کنید.
ساز کاخن یکی از دو ساز اصلی مورد استفاده در دوره های تخصصی آموزش موسیقی به کودکان، پریموزیک میباشد که در آموزشگاه موسیقی نیامهر برگزار میگردد.